شیمی درمانی
شیمی درمانی ,شیمی درمانی چند جلسه است,شیمی درمانی درد دارد؟,شیمی درمانی چگونه انجام میشود,شیمی درمانی چیست,شیمی درمانی به انگلیسی,شیمی درمانی سرطان خون
توضیحاتی در مورد شیمی درمانی
شیمیدرمانی یا کِموتراپی (انگلیسی: chemotherapy) یکی از روشهای درمان سرطان یا تخفیف موقت آن با استفاده از برخی داروهای خاص طوری است که در اصطلاح پزشکی به آنها شیمی درمانی گفته میشود. کار اصلی این داروهای خاص از بین بردن سلولهای بیمار بدون صدمه به بافتهای مجاور آن است. این نوع از درمان اثراتی هم بر روی سلولها و بافتهای بدن دارد. یکی از اثرات این درمان ریزش موهای بدن ،خشک شدن پوست و لاغری است. شیمی درمانی یک شیوه رایج در معالجه بیماریهاست که سلولها و بخصوص سلولهای میکروارگانیسمها و سلولهای سرطانی را با استفاده از داروهای شیمیای و مواد شیمیایی از بین میبرد. معنی شیمی درمانی تنها به داروهایی که برای درمان غدد سرطانی استفاده میشود محدود نمیشود بلکه آنتی بیوتیکها را نیز در بر میگیرد. اولین نوع مدرن ماده شیمی درمانی ارسفنامین بود که به پاول ارلیخ برمیگردد و همچنین ترکیبات آرسنیکی بود که در سال ۱۹۰۹ کشف شد و برای معالجه سیفلیس به کار برده شد. بعد از آن سولفانامیدها توسط دومگ و پنیسیلین توسط الکساندر فلمینگ کشف شد. دیگر کاربردهای عاملهای شیمی درمانی سایتواستاتیکی (شامل مواردی که بعداً به توضیح آنها خواهیم پرداخت) برای درمان بیماریهایی مانند سفت شدگی بافتها، رماتیسم و ورم مفاصل و بیماریهایی که به صورت خود به خودی در برابر معالجهها مقاوم میشوند به کار برده شد. در این مطلب از سایت جسارت در مورد شیمی درمانی صحبت میکنیم امیدواریم مورد توجه قرار بگیرد.
شیمی درمانی در هند
کاربرد داروهای شیمیایی به هند باستان برمیگردد. هندیها سیستمی از داروهای شیمیایی که آیورودا نامیده میشد را طراحی کردند که در آن بعضی از فلزات همراه با برخی از گیاهان برای معالجه طیف وسیعی از بیماریها به کار برده میشد. بعد از آنها و در زمانی نزدیکتر به زمان ما در قرن دهم میلادی میتوان به پزشک ایرانی محمدبن ذکریای رازی اشاره کرد که استفاده از مواد شیمیایی از قبیل مس و زاج و جیوه و نمک ارسنیک و نمک امونیم و طلا و گچ و خاک رس و صدف و قیر و الکل را به منظور معالجه بیماریها متداول ساخت. ساخت اولین داروی شیمی درمانی سرطان به اوایل قرن بیستم برمیگردد ولی در اصل این دارو به این منظور ساخته نشد و قصد استفاده از آن به عنوان دارو نبود. این ماده گاز خردل بود که در جنگ جهانی اول به عنوان سلاح جنگی به کار برده شد و در فاصله جنگ جهانی اول و دوم و در جنگ جهانی دوم نیز بر روی آن مطالعاتی صورت گرفت. در طول جنگ جهانی دوم مشاهده شد که تعدادی از افراد که به صورت اتفاقی این گاز را تنفس کردهاند، سال ۱۹۴۰ به تعدادی از افراد که به نوع پیشرفته لیمفوما (سرطانی که به گلبولهای سفید خون مرتبط است) مبتلا بودند دارو به سیاهرگ آنها تزریق شد. بهبود آنها موقتی ولی قابل ملاحظه بود. این تجربه به تحقیقات گسترده دربارهٔ مواد مشابهی که بتوانند بر روی سلولهای سرطانی چنین اثری بگذارند انجامید. صنایع چند میلیارد دلاری داروسازی ساخته شد و انقلابی هدفمند در زمینه داروسازی به وقوع پیوست؛ ولی محدودیتهایی در زمینه داروهای شیمیایی وجود داشت که هنوز نیز وجود دارد.
مبنای عملکرد شیمی درمانی
سرطان اصولاً یک روند رشد در تولید مثل سلولهاست که قابل کنترل نیست و همراه با رفتارهای خطرناک و هجومی این توده سلولی میباشد. سرطان ممکن است بنا به دلایل ژنتیکی یا محیطی رخ دهد. بهطور کلی بسیاری از داروهای شیمیایی که به منظور شیمی درمانی سرطان به کار برده میشوند بر روی تقسیم سلولی سلولهای سرطانی اثر میگذارند به خصوص در مورد آن دسته از سرطانهایی که سرعت تقسیم سلولی در آنها بسیار بالاست. این داروها که سبب آسیب رساندن به سلول میشوند، سایتوتوکسیک نامیده میشوند. برخی از این داروها باعث میشوند که سلول دستخوش تغییرات اساسی شده و رشد آن متوقف شود که به برنامهریزی برای مرگ سلول نیز معروف است. دانشمندان هنوز در حال بررسی و مطالعه ویژگیهای منحصربهفرد سلولهای سرطانی خطرناک و مقاوم هستند تا بتوانند آنها را بهطور ویژه مورد هدف قرار دهند. این کار به این دلیل است که در طول فرایند شیمی درمانی علاوه بر سلولهای سرطانی سلولهای دیگر مانند سلولهای مربوط به رشد مو و سلولهای داخلی روده که سرعت رشد بالایی دارند مورد حمله قرار میگیرند و جریان رشد آنها نیز متوقف میشود که باعث اختلال در امور بیمار میشود. اگرچه بعضی از داروهای مناسب تر نیز ساخته شده که پزشکان را قادر میسازد تا به نحو بهتر به درمان سرطان بپردازند. شیمی درمانی بر روی تقسیم سلولی تأثیر میگذارد و بهویژه تومورهای با رشد بالا بیشتر تأثیر میپذیرند. چرا که در هر حال تعداد زیادی از سلول که در حال تقسیم هستند مورد حمله قرار میگیرند؛ و تومورهای بدخیم با رشد پایین بیشتر کمتر تأثیر میپذیرند. دارو بر روی تومورهای جوان بسیار بهتر عمل میکند چرا که مکانیسم منظم تقسیم سلولی را متوقف میکند و تولید مثل موفق را بازمیدارد و رشد، بسیار نامنظم شده و همین باعث میشود تا تومور کمتر از داروی شیمیایی تأثیر بپذیرد و دیگر به آن حساس نباشد. مشکل دیگری که با تومورهای سفت و توپر داریم این است که شیمی درمانی به هسته تومور نمیرسد و راه حل این کار استفاده از لیزر و پرتو درمانی یا عمل جراحی است. باگذشت زمان سلولهای سرطانی بیشتر از خود مقاومت نشان میدهند حتی اخیراً کشف شده که بر روی سلولهای سرطانی نوعی پمپ وجود دارد که مواد شیمی درمانی را از داخل سلول خارج میکند. تحقیق در مورداین نوع پمپها ادامه دارد و دارو سازان برای جلوگیری از اعمال این نوع پمپها در تلاشند.
شیمی درمانی و درمان پیش معالج
در این روش دارو به منظور کوچک کردن و کم حجم کردن تومور اولیه مورد استفاده قرار میگیرد و زمینه را برای درمان موضعی (جراحی و پرتو درمانی) آماده میکند و خطرات ناشی از این نوع معالجهها را کاهش میدهد.
شیمی درمانی آد جوونت
زمانی این روش کاربرد دارد که شواهد کمی از حضور سرطان وجود داشته باشد ولی ریسک اینکه سرطان عود کند وجود دارد داروها کمک میکند که مقاومت سرطان در مقابل دیگر داروها کاهش یابد و همچنین میتواند سلولهای سرطانی را که در دیگر بخشهای بدن پخش شدهاست بکشد. این دارو بیشتر در تومورهای تازه که سرعت رشد آنها زیاد است سودمند است چون زمینه را برای معالجه دارویی فراهم میکند. البته باید توجه کرد که تمام دورهها و ردههای شیمی درمانی به وضعیت بیمار و مستعد بودن بیمار برای نوع معالجه بستگی دارد. وضعیت عملکرد دارو معمولاً به عنوان معیار برای اینکه آیا بیمار میتواند داروی شیمیایی مصرف کند یا اینکه کاهش در مقدار مصرف یا افزایش آن باید چگونه باشد استفاده میشود.
داروهای شیمی درمانی
هدف درمان یک بیماری عفونی بدون صدمه زدن به میزبان، تا حدودی بوسیله آنتی بیوتیکی به نام پنیسیلین به انجام رسیده است. به تدریج ترکیبات متعدد دیگری مانند سولفانامیدها و انواع آنتی بیوتیکها کشف شدند. مواد شیمی درمانی میتوانند بر حسب بیماریها و عفونتهایی که در درمان آنها مصرف میشوند یا بر اساس فرمول شیمیایی و ترکیبات وابسته بهم ردهبندی گردند. یک سیستم طبقهبندی و کدبندی برای مواد شیمی درمانی وجود دارد که این مواد را به گروههای مختلفی تقسیم میکند که به اختصار به آن میپردازیم. عاملهای آلکالوئید(A1LO): عاملهای آلکالوئید (شبه قلیایی) به این خاطر اسمگذاری شدهاند که توانایی این را دارند که گروه قلیایی این داروها با تعداد زیادی از گروههای الکترونگاتیو در محیط سلول جفت شوند و پیوند دهند. سیس پلاتین و کربو پلاتین واکسالی پلاتین همه از این نوعند. دیگر داروها مکلورتامین، سیکلوفسفامید و کلرامبوسیل هستند. این عاملها به وسیله تغییر شیمیایی در DNA سلول عمل میکنند. آنتی متابولیتها (B1LO) :این داروها از تقسیم سلول با مهارساخت DNA جلوگیری میکنند. وینکا آلکالوئید (AC1LO): وینکا آلکالویید در محلهای مخصوصی در توبولینها محصور میشوند و از جمع شدن توبولینها در میکرو تیوبها جلوگیری میکنند. (یعنی فاز M چرخه سلولی). این داروها از پری وینکیل ماداگاسکار و کاتاراتس روسیس مشتق میشوند. وینکا الکالویدها شامل وینکریستین و وین بلاستین و وینور لبین و ویندستاین هستند. پودوفایلو توکسین (BC1LO): از ترکیبات مشتق شده گیاهی است که برای تولید دو داروی سایتوستاتیک که «اتوپوساید» و «تنی پوساید» هستند استفاده میشود. اینها از وارد شدن سلول به فاز۱ G (شروع ساخت مجدد DNA) و شبیهسازی DNA یعنی فاز S جلوگیری میکند. البته مکانیسم دقیق این عملها هنوز بهطور کامل شناسایی نشده است. عمده داروهای مورد استفاده در شیمی درمانی میتواند در دستههای زیر قرار بگیرد آنتیمتابولیتها مانند آنتی فولاتها (نظیر متوتروکسات) و آنالوگهای پورین و پیریمیدین داروهای هورمونی ضد نئوپلاسم مانند تاموکسیفن و آنتی آندروژنها مهارکنندههای رونویسی DNA مانند عوامل آلکیلان، نیتروژن موستارد و مهارکنندههای توپوایزومراز (آنتراسیکلینها) مهارکنندههای میتوز مانند وینکریستین مهارکنندههای آنژیوژنز مهارکنندههای تیروزین کیناز مانند gefitinib پادتنهای مونوکلونال مانند Rituximab مهارکنندههای پروتئازوم مانند Bortezomib اغلب این داروها بر روی تقسیم سلولی اثر میگذارد یا مانع سنتز شدن DNA میشوند. بعضی از داروهای جدید به DNA وارد نمیشوند اینها شامل پادتنهای مونوکلونال و مهارکنندههای جدید تیروزین کیناز میشوند که مخصوصاً سلولهای غیرطبیعی انواع خاصی از سرطانها را مورد حمله قرار میدهد. علاوه بر اینها بعضی از داروها به منظور کنترل و تعدیل رفتار سلولهای توموری بدون حمله مستقیم به این سلولها به کار برده میشود. داروهای هورمونی از این نوع معالجهها میباشد.
شیمی درمانی و درمان سرطان
امروزه درمان سرطان به وسیله جراحی – شیمی درمانی و رادیوتراپی انجام میشود. بسیاری از مردم از شیمی درمانی به دلیل عوارض جانبی که دارد میترسند در حالی که امروزه بسیاری از این عوارض قابل کنترل هستند. به گزارش سرویس «سلامت» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، باید به خاطر داشته باشید که گاهی اوقات این درمان بهترین انتخاب شماست که درواقع استفاده از دارو جهت متوقف ساختن رشد سلولهای سرطانی است و میتواند سلولهای سرطانی که در فاصلهای دورتر از توده سرطانی اولیه هستند را نیز از بین ببرد بنابراین، یک درمان سیستمیک در نظر گرفته میشود. عملکرد دارو هدف شیمی درمانی از بین بردن سلولهای بدخیم است که میتواند به سلولهای سالم نیز آسیب برساند. این درمان به صورت تزریقی، خوراکی و گاهی به صورتهای دیگر به کار میرود.
شیمی درمانی تزریقی
به دو صورت میتوان انجام داد یا وسیلهای به نام آنژیوکت توسط پرستار داخل رگ بیمار زده شده و سپس تزریق دارو انجام میشود یا وسیلهای به نام پورت با عمل جراحی زیر پوست در قسمت فوقانی قفسه سینه قرار داده میشود و از این طریق تزریق انجام میشود. برخی داروها به دلیل اینکه نباید نور ببینند به وسیله پوششی محافظت میشوند. معمولا شیمی درمانی به صورت دورهای داده میشود به این معنی که پس از انجام چند روز درمان پشت سر هم (بر طبق نظر پزشک) مدتی به بیمار استراحت داده میشود. این دوره استراحت به بدن شما فرصت بازسازی سلولهای سالمی را که در طی درمان از بین رفتهاند، میدهد و بدن شما را برای جلسه بعدی درمان آماده خواهد کرد. برنامه درمانی شما به صورت روزانه، هفتگی و یا ماهیانه با صلاحدید پزشک در فواصل معین انجام میشود.
شیمی درمانی و مراقبت
چطور میتوانم در طی درمان از خودم مراقبت کنم؟ – به توصیههای پزشکتان توجه کنید. سوالاتتان را بپرسید خیلی خوب است که همیشه یک همراه با خود داشته باشید تا با دقت بیشتری توصیهها را به یاد داشته باشید، حتی میتوانید یادداشت بردارید. – اسامی تمام داروها و ویتامینها، مسهلها، ضد آلرژیها، آسپرین ایبو بروفن، سایر مسکنها، هر مکمل معدنی و گیاهی که استفاده میکنید را به پزشکتان بگویید. در صورت داشتن بیماری جانبی مثل(فشار خون بالا – دیابت – صرع – آسم – قلبی – ریوی – کلیوی – پوستی – حساسیت و آلرژی) آن را مطرح کنید. – اگر به دنبال بیماری و یا درمان، درد دارید آن را با پزشکتان در میان بگذارید تا داروی مسکن مناسب برایتان تجویز شود. – اگر به علت اشتها نداشتن وزنتان را از دست دادهاید، برای اینکه با سرطان بجنگید باید خوب غذا بخورید. – مثبتاندیشی، شادی و خنده بهترین داروست. شوخ طبعی کمک میکند که سیستم ایمنی شما فعال باشد. کتابهای فکاهی بخوانید، فیلمهای کمدی ببینید با افرادی که شما را شاد میکند ارتباط داشته باشید.
عوارض جانبی شیمی درمانی
عوارض جانبی شایع به دنبال شیمی درمانی: به دنبال شیمی درمانی عوارض شایعی وجود دارد که نباید شما را نگران کند زیرا همه بیماران دچار این عوارض نمیشوند. عوارض گوارش: تهوع و استفراغ: داروهای شیمی درمانی میتوانند باعث تهوع (احساس استفراغ) و استفراغ شوند. بهترین کار این است که از داروهای ضد تهوع (خوراکی – تزریقی) که پزشکتان تجویز کرده استفاده کنید. اقدامات زیر در کاهش حالت تهوع و استفراغ کمککننده است: – از غذاهای سبک استفاده کنید: غذاهای بدون چاشنی، آبنبات ترش، خیارشور، نان سوخاری، نوشابه زنجبیلی. – غذایتان را در اندازههای کوچک در 6-5 وعده بخورید. – از خوردن غذاهای پرچرب، سرخ شده یا خیلی شیرین خودداری کنید. – تا آنجایی که میتوانید در زمان داشتن حالت تهوع خودتان غذا درست نکنید. – وقتی حالت تهوع دارید غذای مورد علاقهتان را نخورید. – غذای خود را در حد دمای اتاق یا سرد میل کنید بوی غذای داغ حالت تهوع شما را بدتر میکند. – دهانتان را چند بار در روز با دهانشویه مناسب شستشو دهید و حداقل دو بار در روز مسواک بزنید. – از معجونها مثل: (مخلوط بستنی، موز، کمی عسل با پودر مغزها «بادام، گردو، پسته و شیر») یا مایعات مغذی (آبگوشت، آب مرغ و آبمیوه) استفاده کنید. – تکنیکها و روشهای آرامش ذهن و ریلکسیشن را یاد بگیرید و بکار ببرید. – برای کنترل تهوع از راه دهان نفسهای آرام و عمیق بکشید. – اگر تهوع صبحگاهی دارید، همان اول صبح غذای خشک مثل: نان سوخاری یا بیسکوییت شور بخورید. اسهال: این عارضه ممکن است به دنبال شیمی درمانی رخ دهد و مشکلاتی مثل: کم آبی بدن (دهیدراتاسیون) عدم تعادل الکترونیتها (کاهش سدیم و پتاسیم) و کاهش جذب مواد غذایی برای بیمار ایجاد کند.
شیمی درمانی و راه های درمان
رژیم: از خوردن غذاهایی که سیستم گوارش شما را تحریک میکند مثل غذاهای سرخ شده خودداری کنید. از خوردن شیر و فرآوردههای حاوی شیر خودداری کنید. – از خوردن سبزیجات خام (بخصوص کاهو، کلم قمری و بروکلی) خودداری کنید. از آدامس و شیرینیجات حاوی سوربیتول خودداری کنید چون مثل مسهل عمل میکند. مصرف غذاهای ساده و غذاهایی که به راحتی هضم میشوند، مانند: موز، برنج، نان تست، مایعات شفاف و بدون شکر و کافئین. (به غیر از چای و یا برخی آبمیوهها) و مصرف پروتئینها مثل گوشت و مرغ و تخممرغ پخته در کاهش اسهال کمککننده است. از غذاهایی که به طور طبیعی مسهل هستند مثل آلو، آب آلو، ریواس و انبه خودداری کنید. مایعات: شما باید به اندازه کافی مایعات مصرف کنید یعنی به میزان مایعی که در اثر اسهال از دست دادهاید را جایگزین کنید و علاوه بر آن مایعی را که به طور معمول روزانه مینوشیدید را هم مصرف کنید. (4-3 لیتر) همچنین مصرف مایعاتی که حاوی نمک و شکر هستند جایگزین مناسب برای الکترونیتهای بدن است.
مشکلات خونی شیمی درمانی
مشکلات خونی: کاهش تعداد گلبولهای سفید: – کاهش تعداد گلبولهای سفید به این معنی است که سیستم ایمنی شما به اندازه کافی قوی نیست و شما در خطر ابتلا به عفونت هستید. این عارضه معمولا 14-7 روز بعد از شیمی درمانی رخ میدهد. – در طی درمان سعی کنید امکان ابتلا به عفونت را کاهش دهید. مثلا در طی آشپزی یا باغبانی یا اصلاح صورت مراقب باشید اگر پوستتان بریده شد با آب گرم و صابون بشویید و با چسب زخم رویش را بپوشانید. – از تماس با افرادی که میدانید به عفونتی مبتلا بودند یا هستند (مثلا سرماخوردگی، سرفه و …) پرهیز کنید. – در 2-1 هفته اول بعد از شیمی درمانی که سیستم ایمنی شما ضعیف میشود استفاده از ماسک به جلوگیری از انتقال عفونت به بدن شما کمک میکند. – از بودن در مکانهای شلوغ مثل فروشگاهها، رستورانها یا وسایل حمل و نقل عمومی خودداری کنید. – ممکن است در زمان کاهش گلبول سفید هیچ احساسی نداشته باشید اما اگر احساس کردید حالتان خوب نیست و تب بالا، لرز، تعریق یا هر نشانه دیگر عفونت دارید مثل گلو درد یا سرفه به پزشکتان مراجعه کنید ممکن است نیاز باشد که در بیمارستان بستری شوید. در این حالت ممکن است پزشکتان درمان شما را به تعویق بیندازد تا تعداد گلبولهای سفید شما افزایش یابد. گاهی اوقات پزشک جهت پیشگیری یا بهبود گلبولهای سفید پایین داروی تزریقی تجویز میکند. – در زمان شیمی درمانی سعی کنید از نزدیک شدن به حیوانات خانگی خودداری کنید. (حتی جوجه) کاهش تعداد گلبولهای قرمز: اگر تعداد گلبولهای قرمز شما پایین باشد ممکن است احساس خستگی شدید کنید. دچار تنگی نفس شوید یا به نظر رنگ پریده بیایید. گاه ممکن است حین انجام کارهای خانه یا بالا رفتن از پلهها دچار تنگی نفس بشوید اگر این حالت برای شما پیش آمد به پزشکتان مراجعه کنید. اگر هموگلوبین شما از یک حدی پایینتر باشد، پزشک برای شما دستور تزریق خون میدهد برای این کار یک نمونه خون از شما گرفته میشود و پس از تشخیص گروه خونی شما بر طبق آن برایتان به تعدادی که پزشک درخواست کرده، کیسه خون تهیه میشود و سپس به شما تزریق میشود. برای بالا نگه داشتن هموگلوبین، مصرف جگر، گوشت قرمز، ماهی، تخممرغ و سبزیجات با برگ سبز (اسفناج) که حاوی آهن بالایی هستند، مفید است. کاهش تعداد پلاکتها: پلاکت به انعقاد خون شما کمک میکند و از خونریزی کردن و کبود شدن بدن جلوگیری میکند. در طی شیمی درمانی شما ممکن است متوجه شوید که پوست شما راحتتر کبود میشود یا لثهها و بینی شما خونریزی میکند. به ندرت مشاهده میکنید که نقاط قرمزی روی پوست شما ظاهر میشود. تمام اینها نشانه کاهش تعداد پلاکتهاست و لازم است که به پزشکتان اطلاع دهید. در صورتی که از داروی رقیقکننده خون مثل آسپرین استفاده میکنید، به پزشکتان اطلاع دهید. از مسواک نرم استفاده کنید و مراقب باشید که لثه و دهانتان زخم نشود. در زمان کار کردن با اشیاء تیز و چاقو مواظب باشید که دستتان را نبرید. برای اصلاح کردن از ماشین ریش تراشی استفاده کنید. وقتی در فعالیتهای فیزیکی و ورزشی شرکت میکنید بسیار مواظب باشید. ممکن است نیاز باشد که طبق نظر پزشک به شما پلاکت تزریق شود یا بین دوره دریافت دارو فاصله بیشتری داده شود.